Dat fietsen de wereld gaat redden, weten we allemaal. Het heeft alleen maar voordelen (misschien schrijf ik daar ooit een boek over): het is gezond, duurzaam, goedkoop, anti-Poetin… Maar het maakt uit wie dit narratief gebruikt, en met welk doel. Dat lijkt misschien muggenzifterij. Ik hoor al iemand denken: fietsen is fietsen, laten we dat omarmen en het niet moeilijker maken dan het is. Maar er is wel degelijk een verschil. En dat verschil bepaalt in welke wereld we straks leven.
In het artikel Exploring velotopian urban imaginaries van Anna Nikolaeva en Samuel Nello-Deakin, dat ik las als onderdeel van de online cursus Being smart about cycling futures van onder andere fietsprofessor Marco te Brömmelstroet, worden twee verschillende toekomsten besproken waarin de fiets het belangrijkste vervoersmiddel is en die beide als Utopia worden gepresenteerd. Opletten dus!
Fast
In de eerste toekomst wordt fietsen als oplossing gezien van een aantal problemen: verkeersinfarcten, ruimtetekorten, vervuiling, ongezonde levensstijlen en stijgende kosten voor mobiliteit. De fiets wordt gepresenteerd als efficiënt, snel en goedkoop. Door de fiets centraal te zetten, draait dit Utopia op volle toeren: het is sneller en meer verbonden dan ooit!
Ik moet toegeven dat dit toekomstbeeld aantrekkelijk klinkt. Het is een toekomst van gestroomlijnde reisbewegingen, gemak, snelle bezorging en tijdsbesparing. Het is een toekomst die niet zoveel verschilt van onze tijd; het fietsen wordt zelfs gebruikt om ‘onze manier van leven’ in stand te houden. Om ons enigszins jachtige, individualistische bestaan ten dienste van economische groei voort te zetten, slechts op iets andere wijze omdat de omstandigheden ons daartoe dwingen. De fiets bevraagt het systeem niet langer (zoals het vaak heeft gedaan), maar past er naadloos in.
Oké, dat klinkt al iets minder utopisch. Maar wat is het alternatief?
Slow
In de tweede toekomst wordt fietsen gezien als waardevolle activiteit op zichzelf. Fietsen representeert hier een manier van samenleven die langzamer is en socialer. Op de fiets breek je even uit de dagelijkse sleur, ga je op ontdekking en heb je onverwachte ontmoetingen. Er is een transitie van ‘homo economicus’ naar ‘homo ludens’ (de spelende mens). De straat wordt gedeeld en kan voor meerdere doeleinden worden gebruikt, zonder rigide opdeling in stroken voor auto’s, fietsen en voetgangers.
Is dat niet wat romantisch voorgesteld? Misschien wel. Feit is dat dit toekomstbeeld ons huidige systeem – dat draait om productie, consumptie en efficiëntie – kritisch bevraagt. Het sluit aan bij ons gevoel dat het anders moet, omdat we tot de conclusie komen dat het neoliberale systeem ons niet gelukkig maakt.
Cycling, fast or slow?
Deze twee toekomstbeelden helpen ons om huidige ontwikkelen beter te duiden. Gaan we voor meer efficiëntie of meer ontspanning? Gaan we zo snel mogelijk van A naar B of is onderweg zijn een belevenis? Komen we zelf in beweging of laten we anderen voor ons fietsen?
Wat te denken van flitskoeriers, maaltijdbezorgers, deelfietsen, snelfietsroutes?
Ik stop met invullen van antwoorden. Het is aan jou: in welke toekomst wil jij leven?
De eerste toekomst is gebaseerd op de gedachten van Le Corbusier en komt recenter terug in het boek Velotopia van Steven Fleming. De tweede op de gedachten van Constant, die recenter zijn terug te vinden in het boek Bicycle Utopias van Cosmin Popan.
Geef een antwoord